การการุณยฆาต (Euthanasia)

การการุณยฆาต (Euthanasia) ถือเป็นองค์ประกอบสำคัญของโปรแกรมการดูแลทางการแพทย์โดยสัตวแพทย์ของหน่วยงานที่มีการเลี้ยงและการใช้สัตว์ทดลอง ซึ่งถือว่าเป็นสิ่งจำเป็นเมื่อสิ้นสุดการเลี้ยงหรือสิ้นสุดงานวิจัยต่างๆ เพื่อการปลดสัตว์ทดลองที่มีคุณสมบัติไม่เหมาะสม (Culling) การตรวจสอบคุณภาพ การตรวจวินิจฉัยสัตว์ป่วย หรือเป็นการระงับความเจ็บปวด หรือความทรมานที่ไม่สามารถบรรเทาด้วยยาระงับปวด ยากดประสาท หรือวิธีรักษาอื่นๆ เพื่อให้แน่ใจว่า เมื่อสิ้นสุดการวิจัย มีกระบวนการทำให้สัตว์ตายอย่างสงบ มีมนุษยธรรม และบรรลุวัตถุประสงค์ตามความเหมาะสม (NRC, 2011)

การุณยฆาต หรือ Euthanasia เป็นภาษากรีก ประกอบด้วยคำศัพท์ 2 คำ คือ Eu หมายถึง Good และ Thanatos หมายถึง Death โดยแปลรวมความได้ว่า กระบวนการที่ทำให้สัตว์ตายอย่างสงบโดยมีมนุษยธรรม ซึ่งควรจะทำให้สัตว์หมดความรู้สึกอย่างรวดเร็วและตายโดยปราศจากความเจ็บปวดหรือความทรมาน โดยมีลักษณะของการตายที่ดี (Good death) คือ การตายหรือหมดความรู้สึกโดยที่เกิดความเจ็บปวดและความเครียดน้อยที่สุด (AVMA, 2013)

เกณฑ์การพิจารณาให้สัตว์ตายอย่างสงบ หรือ Humane endpoint จะทำเมื่อสิ้นสุดการเลี้ยง งานวิจัย หรือ การใช้งาน รวมถึงสัตว์ที่มีคุณสมบัติไม่เหมาะสมที่จะทำการวิจัยต่อ โดยมีหลักเกณฑ์การพิจารณาให้สัตว์ตายอย่างสงบ (University of Minnesota, 2009) ดังนี้

สูญเสียน้ำหนักตัว (Weight loss) คือ การสูญเสียน้ำหนัก 20-25 % ของน้ำหนักตัว นับจากวันที่เริ่มใช้งานหรือทดลอง ซึ่งอาจสังเกตจากการเจริญเติบโตที่ไม่ปกติ เช่น ลักษณะผอมแห้ง หรือกล้ามเนื้อไม่มีแรง
การเบื่ออาหาร (Inappetance) คือ การที่สัตว์ไม่กินอาหารและน้ำ โดยในกลุ่มสัตว์ฟันแทะ ได้แก่ หนูเมาส์ หนูแรท หนูตะเภา และกระต่าย จะพิจารณาจากการไม่กินอาหารนาน 24 ชั่วโมง หรือได้รับพลังงานน้อยกว่า 50% ของที่ต้องการในแต่ละวันเป็นเวลา 3 วัน
อ่อนเพลีย (Weakness) คือ สัตว์แสดงอาการอ่อนแรง ไม่มีความสามารถในการไปกินน้ำหรืออาหารเองได้
ภาวะใกล้ตาย (Moribund state) ในสัตว์ฟันแทะ พิจารณาจากการที่สัตว์ไม่สามารถตอบสนองต่อสิ่งเร้าหรือสิ่งกระตุ้น หรือสัตว์ไม่ตอบสนองหลังจากฟื้นจากการให้ยาสลบ
ภาวะร่างกายมีการติดเชื้อ (Infection) คือ การที่สัตว์มีอุณหภูมิของร่างกายสูงกว่าปกติ หรือค่าเม็ดเลือดขาวสูง ไม่ตอบสนองต่อการรักษาด้วยยาปฏิชีวนะ และแสดงอาการของการเป็นไข้

ภาวะผิดปกติของการทำงานของอวัยวะต่างๆ ภายในร่างกาย หรือการไม่ตอบสนองต่อการรักษาและได้พิจารณาโดยสัตวแพทย์แล้ว ดังนี้

อาการทางระบบทางเดินหายใจ เช่น หายใจลำบาก (Dyspnea) เยื่อเมือกมีสีคล้ำ (Cyanosis)

อาการทางระบบหัวใจและหลอดเลือด เช่น เยื่อเมือกซีดจากการสูญเสียเลือด หรือโลหิตจางซึ่งส่งผลให้ค่าเซลล์เม็ดเลือดแดงอัดแน่น (Hematocrit) ต่ำถึง 20%

อาการทางระบบกระเพาะอาหารและลำไส้ เช่น สัตว์มีอาการอาเจียนหรือท้องเสียอย่างรุนแรง ลำไส้อุดตัน (Obstruction) ลำไส้กลืนกัน (Intussusception) และ ช่องท้องอักเสบ (Peritonitis) เป็นต้น

อาการทางระบบทางเดินปัสสาวะและสืบพันธุ์ เช่น ไตสูญเสียหน้าที่ (Renal failure) โดยมีค่า BUN (Blood urea nitrogen) และ Creatinine เพิ่มขึ้น

อาการทางระบบประสาท เช่น สัตว์มีอาการซึม (Depression) ชัก (Seizures) หรือเป็นอัมพาต (Paralysis) โดยไม่ตอบสนองต่อการรักษา

อาการทางระบบกระดูกและกล้ามเนื้อ เช่น กล้ามเนื้อถูกทำลาย การบาดเจ็บของกระดูก ซึ่งส่งผลให้ไม่สามารถใช้ขาหรือเคลื่อนไหวส่วนต่างๆของร่างกายได้

อาการทางระบบผิวหนัง เช่น สัตว์มีแผลเรื้อรัง

การการุณยฆาตในสัตว์ทดลองนั้นมีวิธีปฏิบัติหลายวิธี โดยจะต้องเป็นวิธีที่ก่อให้เกิดความเครียดต่อตัวสัตว์น้อยที่สุด ไม่ส่งผลกระทบต่องานวิจัย รวมถึงมีความปลอดภัยต่อผู้ปฏิบัติงาน ดังนั้น ผู้ทำการการุณยฆาตควรเป็นบุคคลที่มีความชำนาญในวิธีปฏิบัติ สัตวแพทย์ผู้เกี่ยวข้อง ควรดูแลให้คำแนะนำ และวางแนวทางการปฏิบัติ รวมทั้งดำเนินการฝึกอบรม และตรวจสอบการปฏิบัติงานของผู้ที่ได้รับมอบหมาย เพื่อให้มั่นใจได้ว่ากระบวนการการุณยฆาตมีการดำเนินการอย่างถูกต้องเหมาะสม และเป็นไปอย่างมีจริยธรรม มนุษยธรรม และสวัสดิภาพที่ดีของสัตว์ทดลอง

References

American Veterinary Medical Association (AVMA). 2013. AVMA Guidelines on Euthanasia (Formerly Report of the AVMA Panel on Euthanasia). [Online]. Available: https://www.avma.org/KB/Policies/Documents/euthanasia.pdf

National research council (NRC). 2011. Guide for the care and use of Laboratory animals 8th edition. National Academic Press, D.C. pp. 123-124.

University of Minnesota. 2009. Euthanasia Guidelines. [Online]. Available: http://www.ahc.umn.edu/rar/euthanasia.html