การการุณยฆาต (Euthanasia) ในสัตว์ทดลอง โดยการใช้สารเคมี (Chemical Method) การใช้สารเคมีเพื่อการการุณยฆาตในสัตว์ทดลอง สามารถแบ่งได้เป็น 2 ลักษณะ คือ การใช้สารเคมีประเภทสูดดม (Inhaled agent) และ การใช้สารเคมีประเภทยาฉีด (Injectable agent)

การใช้สารเคมีประเภทสูดดม (Inhaled agent)

การการุณยฆาต โดยใช้สารเคมีประเภทสูดดม คือ การทำให้สัตว์ทดลองตายอย่างสงบโดยการใช้ก๊าซหรือไอระเหย ซึ่งเหมาะสำหรับใช้ในสัตว์ทดลองที่มีน้ำหนักตัว น้อยกว่า 7 กิโลกรัม หรือใช้ในกรณีที่ต้องการทำการการุณยฆาตสัตว์ทดลองปริมาณมาก โดยหลักในการเลือกใช้สารเคมีประเภทสูดดม คือ สารเคมีที่นำมาใช้ในการการุณยฆาตต้องไม่ก่อให้สัตว์เกิดความเครียด หรือเกิดความเครียดน้อยที่สุดขณะถูกการุณยฆาต ทำให้หมดสติโดยใช้เวลาสั้นที่สุด และปลอดภัยต่อผู้ปฏิบัติงาน

สารเคมีประเภทสูดดมที่นิยมใช้ในการการุณยฆาต ในสัตว์ทดลอง ได้แก่

ยาดมสลบ (Inhaled anesthetics) โดยการใช้ยาดมสลบ เช่น ether, halothane, methoxyflurane, isoflurane, sevoflurane, desflurane หรือ enflurane ซึ่งกดการทำงานของสมองและระบบหายใจ ในขนาดที่มากกว่าปกติ สามารถทำให้สัตว์ตายอย่างสงบได้

ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ (CO₂) ทำให้เกิดภาวะเลือกเป็นกรด ขาดออกซิเจนและกดการทำงานของสมองนอกจากนั้น ยังเป็นวิธีที่สะดวกและค่าใช้จ่ายน้อย อย่างไรก็ตามเมื่อก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์รวมตัวกับความชื้นบริเวณเยื่อบุผิดทำให้เกิดกรดคาร์บอนิก (H_2CO3) ซึ่งทำให้สัตว์เกิดการระคายเคืองและเจ็ดปวดบริเวณเยื่อบุผิวได้

ก๊าซคาร์บอนอกไดออกไซด์ (CO) ทำให้สัตว์เกิดภาวะขาดออกซิเจน โดยเมื่อก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์จับกับ Hemoglobin บนเม็ดเลือดแดง ส่งผลให้เม็ดเลือดแดงไม่สามารถลำเลียบออกซิเจนไปเลี้ยงส่วนต่างๆ ของร่างกายได้ เป็นก๊าซที่มีความเป็นพิษต่อผู้ปฏิบัติงานสูง

ก๊าซไนโตรเจน (N₂) และอาร์กอน (Ar) เมื่อเข้าไปแทนที่อากาศใน Chamber จะทำให้สัตว์เกิดภาวะขาดออกซิเจน หมดสติ และตายอย่างสงบ โดยเป็นก๊าซที่มีความปลอดภัยต่อผู้ปฏิบัติงาน แต่ทำให้สัตว์ทดลองเกิดความเครียดและกระวนกระวายได้ง่าย โดยเฉพาะในหนูแรท

การใช้สารเคมีประเภทยาฉีด (Injectable agent)

การการุณยฆาต โดยใช้ยาฉีด คือ เป็นวิธีที่ทำให้สัตว์ตายอย่างสงบและรวดเร็ว นอกจากนี้ยังเป็นวิธีที่ก่อให้สัตว์เกิดความเครียดและความกลัวน้อย โดยการนำส่งยาเข้าไปสู่ร่ายกายเพื่อทำการการุณยฆาต สามารถทำได้โดยการ ฉีดยาเข้าเส้นเลือดดำ (Intravenous injection) ซึ่งเป็นวิธีที่ทำให้ยาฉีดแพร่กระจายไปยังส่วนต่างๆ ของร่างกายรวมทั้งระบบประสาทส่วนกลาง และทำให้สัตว์ตายอย่างรวดเร็ว แต่เป็นวิธีที่ต้องใช้ความชำนาญในการปฏิบัติงาน การฉีดยาเข้าช่องท้อง (Intraperitoneal injection) ซึ่งเป็นวิธีที่ทำให้สัตว์สลบอย่งช้าๆ และตายอย่างสงบในที่สุด หรือการฉีดยาเข้าหัวใจ (Intracardiac injection) ซึ่งเป็นวิธีที่เหมาะสำหรับสัตว์ที่อยุ่ในสภาวะสลบ หรืออยู่ในระยะที่ใกล้ตาย

สารเคมีประเภทยาฉีดที่นิยมใช้ในการการุณยฆาตในสัตว์ทดลอง ได้แก่

Pentobarbital ซึ่งเป็นยากลุ่ม Barbituric acid derivative ที่ออกฤทธิ์ต่อร่ายกายอย่างรวดเร็วหลังจากได้รับยา มีฤทธิ์กดระบบประสาทส่วนกลาง กดการทำงานของระบบหายใจ สามารถนำส่งยาเข้าสู่ร่างกายสัตว์ได้ทั้งการฉีดยาเข้าเส้นเลือดดำ การฉีดยาเข้าช่องท้อง หรือการฉีดยาเข้าหัวใจ   T-61 ซึ่งประกอบด้วย Embutramide Mebozonium และ Tetracaine มีฤทธิ์ทำให้สัตว์สลบ คลายกล้ามเนื้อและระงับปวด เมื่อให้ยาทางการฉีดยาเข้าเส้นเลือดดำ ซึ่งเป็นยาที่เหมาะกับการการุณยฆาตเนื่องจากทำให้สัตว์ตายอย่างรวดเร็วและสงบ แต่มีข้อจำกัดคือ สามารถหาซื้อได้ในบางประเทศเท่านั้น เช่น แคนาดา และประเทศในแถบยุโรป เป็นต้น

References

American Veterinary Medical Association (AVMA). 2013. AVMA Guidelines on Euthanasia (Formerly Report of the AVMA Panel on Euthanasia). [Online].
Available: https://www.avma.org/KB/Policies/Documents/euthanasia.pdf

National research council (NRC). 2011. Guide for the care and use of Laboratory animals 8th edition. National Academic Press, D.C. pp. 123-124.

University of Minnesota. 2009. Euthanasia Guidelines. [Online].
Available: http://www.ahc.umn.edu/rar/euthanasia.html